Prevalencia de fracturas faciales vinculadas con el deportePrevalence of facial fractures linked to sports practice
Abstract:

Se realizó una investigación descriptiva y transversal en 57 pacientes con fracturas faciales adquiridas durante la actividad deportiva, los cuales fueron atendidos en el Servicio de Cirugía Maxilofacial del Hospital Provincial "Saturnino Lora" de Santiago de Cuba, en el quinquenio 1992-1996. Este tipo de lesión representó el 6,2 % del total de tratadas en dicho período. En los atletas que jugaban con pelota y practicaban técnicas de combate hubo la mayor prevalencia de estas lesiones, fundamentalmente en los deportes de pelota, boxeo, baloncesto, karate y softbol. El impacto contra otro atleta fue el mecanismo de lesión más frecuente, sobre todo en los grupos de combate y juegos con pelota. Las fracturas de mandíbula dentoalveolares y cigomáticas resultaron ser los patrones de fracturas preponderantes. La conducta terapéutica en estos pacientes no difirió sustancialmente de la aplicada en aquellos con lesiones producidas por otras causas. La restricción de la actividad atlética osciló entre 9 y 15 semanas después del tratamiento inicial. En los atletas de alto rendimiento lesionados se impone establecer las estandarizaciones en su proceso rehabilitador para la toma de decisiones con respecto a su incorporación, tanto a la práctica como a la competencia, lo cual es fundamental en este sentido.

A descriptive cross-sectional research study was made on 57 patients with facial fractures suffered during sporting activities. These patients had been seen by the Maxillofacial Surgery Service of "Saturnino Lara" provincial hospital in Santiago de Cuba from 1992 to 1996 and this type of lesions represented 6.2% of the fractures treated in this period of time. These lesions were more prevailing in athletes who mainly played ball sports, boxing, basketball, karate and softball. The collision with another sportsman was the most frequent injure mechanism fundamentally fight and ball sports. Dentoalveolar and zygomatic mandibular fractures were the predominant fracture patterns. Therapeutical procedures applied to these patients did not differ significantly from that followed in other types of lesions. Sports practicing interruption ranged from 9 to 15 weeks after the initial treatment. Regarding high performance athletes that get injured, it is necessary to set standards for their rehabilitation process to help in taking decisions as to their re-incorporation to sports practice and competition.

Keywords:
    • TRAUMATISMOS EN ATLETAS;
    • FRACTURAS CIGOMATICAS;
    • FRACTURAS MANDIBULARES;
    • EPIDEMIOLOGIA DESCRIPTIVA;
    • ESTUDIOS TRANSVERSALES;
    • ATHLETIC INJURIES;
    • ZYGOMATIC FRACTURES;
    • MANDIBULAR FRACTURES;
    • EPIDEMIOLOGY, DESCRIPTIVE;
    • CROSS SECTIONAL STUDIES.
<p> Hospital Clinicoquir&uacute;rgico Docente &quot;Saturnino Lora&quot;, Santiago de Cuba </p><h2>Prevalencia de fracturas faciales vinculadas con el deporte</h2> <p><a href="%B7autor">Dr. Jos&eacute; Manuel D&iacute;az Fern&aacute;ndez<span class="superscript">1</span> Dr. Manuel Kindel&aacute;n Lusson <span class="superscript">2</span> y Dr. Maximiliano Freddy G&aacute;mez Rodr&iacute;guez <span class="superscript">3</span></a><span class="superscript"><a name="cargo"></a></span></p><h4></h4><h4>Resumen</h4> <p>Se realiz&oacute; una investigaci&oacute;n descriptiva y transversal en 57 pacientes con fracturas faciales adquiridas durante la actividad deportiva, los cuales fueron atendidos en el Servicio de Cirug&iacute;a Maxilofacial del Hospital Provincial &quot;Saturnino Lora&quot; de Santiago de Cuba, en el quinquenio 1992-1996. Este tipo de lesi&oacute;n represent&oacute; el 6,2 % del total de tratadas en dicho per&iacute;odo. En los atletas que jugaban con pelota y practicaban t&eacute;cnicas de combate hubo la mayor prevalencia de estas lesiones, fundamentalmente en los deportes de pelota, boxeo, baloncesto, karate y softbol. El impacto contra otro atleta fue el mecanismo de lesi&oacute;n m&aacute;s frecuente, sobre todo en los grupos de combate y juegos con pelota. Las fracturas de mand&iacute;bula dentoalveolares y cigom&aacute;ticas resultaron ser los patrones de fracturas preponderantes. La conducta terap&eacute;utica en estos pacientes no difiri&oacute; sustancialmente de la aplicada en aquellos con lesiones producidas por otras causas. La restricci&oacute;n de la actividad atl&eacute;tica oscil&oacute; entre 9 y 15 semanas despu&eacute;s del tratamiento inicial. En los atletas de alto rendimiento lesionados se impone establecer las estandarizaciones en su proceso rehabilitador para la toma de decisiones con respecto a su incorporaci&oacute;n, tanto a la pr&aacute;ctica como a la competencia, lo cual es fundamental en este sentido.</p> <p><i>Palabras clave</i>:<i> </i> TRAUMATISMOS EN ATLETAS; FRACTURAS CIGOMATICAS; FRACTURAS MANDIBULARES; EPIDEMIOLOGIA DESCRIPTIVA; ESTUDIOS TRANSVERSALES. <br> </p> <p>A pesar de que las fracturas maxilofaciales relacionadas con el deporte, resultan menos comunes que las producidas por otras causas, estas se han ido incrementando por el desarrollo y la masividad deportiva en nuestra provincia; sin embargo, son escasos los estudios que abordan esta tem&aacute;tica en nuestro pa&iacute;s. <span class="superscript">1</span> <br> <br> La frecuencia de fracturas faciales atribuibles a la actividad deportiva, seg&uacute;n informes, se produce entre el 6 y 15,2 % en Jap&oacute;n y entre el 25 y 28,5 % en otros pa&iacute;ses.<span class="superscript">2-4</span> La prevalencia observada parece depender de las circunstancias de cada regi&oacute;n en t&eacute;rminos del n&uacute;mero de personas involucradas, la extensi&oacute;n de las facilidades en la pr&aacute;ctica deportiva y los tipos de deportes con elevado riesgo de provocarlas. <br> <br> El objetivo del presente estudio fue determinar la prevalencia de fracturas faciales por deportes, precisar los mecanismos desencadenantes de estas y establecer los patrones de lesi&oacute;n vinculados con la actividad deportiva.</p><h4>M&eacute;todos </h4> <p>Se realiz&oacute; un estudio descriptivo y transversal en 57 pacientes con fracturas faciales relacionadas con el deporte, los cuales fueron tratados en el Servicio de Cirug&iacute;a Maxilofacial del Hospital Provincial &quot;Saturnino Lora&quot; de Santiago de Cuba, durante el per&iacute;odo comprendido de 1992 a 1996. En todos los lesionados atendidos en este centro por presentar fracturas maxilofaciales, se determin&oacute; qu&eacute; causas correspond&iacute;an a la pr&aacute;ctica deportiva mediante interrogatorio y ex&aacute;menes f&iacute;sicos y radiogr&aacute;ficos. <br> <br> Se elabor&oacute; un modelo de encuesta que fue llenado a cada paciente, donde se inclu&iacute;an las variables de inter&eacute;s para la investigaci&oacute;n. Estos datos se plasmaron en un documento resumen para facilitar el procesamiento estad&iacute;stico y la confecci&oacute;n de tablas de salida, que permitieran analizar y discutir los resultados. <br> <br> Los porcentajes y promedios fueron determinados manualmente.</p><h4>Resultados </h4> <p>En la tabla 1 se distribuyen las fracturas faciales en los 5 a&ntilde;os estudiados, lo cual represent&oacute; 6,2 % del total de pacientes atendidos con este tipo de lesi&oacute;n.</p> <p align="center">Tabla 1. Prevalencia de fracturas producidas por el deporte seg&uacute;n a&ntilde;o</p><table width="75%" border="1" align="center"> <tr> <td rowspan="2"> <div align="center">A&ntilde;o </div></td><td rowspan="2"> <div align="center">Total de fracturas</div></td><td colspan="2" height="15"> <div align="center">En el deporte</div></td></tr> <tr> <td height="2"> <div align="center">No.</div></td><td height="2"> <div align="center">%</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">1992 </div></td><td> <div align="center">178 </div></td><td> <div align="center">14 </div></td><td> <div align="center">7,8</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">1993 </div></td><td> <div align="center">183</div></td><td> <div align="center">11</div></td><td> <div align="center">6,0</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">1994 </div></td><td> <div align="center">171 </div></td><td> <div align="center">10 </div></td><td> <div align="center">5,8</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">1995</div></td><td> <div align="center">192 </div></td><td> <div align="center">12</div></td><td> <div align="center">6,2</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">1996 </div></td><td> <div align="center">183 </div></td><td> <div align="center">10</div></td><td> <div align="center">5,4</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Total </div></td><td> <div align="center">907 </div></td><td> <div align="center">57 </div></td><td> <div align="center">6,2</div></td></tr> </table> <p align="left">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fuente: planilla de encuesta. <br> <br> En cuanto a las fracturas maxilofaciales seg&uacute;n los deportes (tabla 2) puede apreciarse que el b&eacute;isbol ocup&oacute; el primer lugar, con 13 (22,9 %), seguido del boxeo con 11 (19,3 %) y en menor n&uacute;mero por el baloncesto, karate y softbol; mientras que los restantes ni siquiera alcanzaron el 8 %.</p> <p align="center">Tabla 2. Prevalencia de fracturas seg&uacute;n deporte</p><table width="75%" border="1" align="center"> <tr> <td> <div align="center">Deporte </div></td><td> <div align="center">No.</div></td><td> <div align="center">%</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Pelota </div></td><td> <div align="center">13</div></td><td> <div align="center">22,9</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Boxeo </div></td><td> <div align="center">11</div></td><td> <div align="center">19,3</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Baloncesto </div></td><td> <div align="center">5</div></td><td> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Karate </div></td><td> <div align="center">5 </div></td><td> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td> <div align="center">Softbol </div></td><td> <div align="center">5</div></td><td> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td height="14"> <div align="center">Taekwondo </div></td><td height="14"> <div align="center">4 </div></td><td height="14"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td height="14"> <div align="center">Motoclismo </div></td><td height="14"> <div align="center">4 </div></td><td height="14"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td height="14"> <div align="center">Ciclismo</div></td><td height="14"> <div align="center">3 </div></td><td height="14"> <div align="center">5,3</div></td></tr> <tr> <td height="14"> <div align="center">Judo </div></td><td height="14"> <div align="center">2</div></td><td height="14"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td height="16"> <div align="center">Lucha </div></td><td height="16"> <div align="center">2</div></td><td height="16"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td height="12"> <div align="center">F&uacute;tbol </div></td><td height="12"> <div align="center">2</div></td><td height="12"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td height="12"> <div align="center">Clavado </div></td><td height="12"> <div align="center">1</div></td><td height="12"> <div align="center">1,7</div></td></tr> <tr> <td height="12"> <div align="center">Total </div></td><td height="12"> <div align="center">57 </div></td><td height="12"> <div align="center">100,0</div></td></tr> </table> <p align="left">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fuente: planilla de encuesta <br> <br> El impacto contra otro atleta (tabla 3) result&oacute; ser el mecanismo de fractura m&aacute;s frecuente (57,9 %), seguido por el impacto contra un equipo o instrumento de juego (28,1 %). El primero predomin&oacute; en los deportes de combates, o sea, el boxeo (33,3 %), el karate (15,1 %) y el taekwondo (12,1 %); pero el segundo prim&oacute; en los juegos con pelota: b&eacute;isbol (62,5 %) y softbol (25,0 %), as&iacute; como en la modalidad de clavado en los nadadores (6,2 %).</p> <p align="center">Tabla 3. Prevalencia de fracturas faciales seg&uacute;n deportes y tipos de impactos recibidos</p><table width="75%" border="1" align="center"> <tr> <td colspan="11"> <div align="center">Tipos de impactos </div></td></tr> <tr> <td rowspan="2" width="13%"> <div align="center">Deportes </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Otro atleta </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Terreno o pavimento </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Equipo o instrumento</div></td><td colspan="2"> <div align="center">Desconocido </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Total</div></td></tr> <tr> <td width="5%"> <div align="center">No.</div></td><td width="5%"> <div align="center">% </div></td><td width="4%"> <div align="center">No.</div></td><td width="10%"> <div align="center">%</div></td><td width="10%"> <div align="center">No.</div></td><td width="10%"> <div align="center">%</div></td><td width="8%"> <div align="center">No.</div></td><td width="12%"> <div align="center">%</div></td><td width="4%"> <div align="center">No.</div></td><td width="19%"> <div align="center">%</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">B&eacute;isbol </div></td><td width="5%"> <div align="center">3 </div></td><td width="5%"> <div align="center">9,0</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">10 </div></td><td width="10%"> <div align="center">62,5 </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">13 </div></td><td width="19%"> <div align="center">22,9</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Boxeo </div></td><td width="5%"> <div align="center">11 </div></td><td width="5%"> <div align="center">33,3</div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">11 </div></td><td width="19%"> <div align="center">19,3</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Baloncesto </div></td><td width="5%"> <div align="center">3 </div></td><td width="5%"> <div align="center">9,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%"> <div align="center">14,2 </div></td><td width="10%"> <div align="center">1</div></td><td width="10%"> <div align="center">6,2 </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="19%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Karate </div></td><td width="5%"> <div align="center">5 </div></td><td width="5%"> <div align="center">15,1 </div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="19%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Softbol </div></td><td width="5%"> <div align="center">1 </div></td><td width="5%"> <div align="center">3,0</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">4 </div></td><td width="10%"> <div align="center">25,0 </div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="19%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Taekwondo </div></td><td width="5%"> <div align="center">4 </div></td><td width="5%"> <div align="center">12,1</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">4 </div></td><td width="19%"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Motociclismo </div></td><td width="5%"> <div align="center">- </div></td><td width="5%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="10%"> <div align="center">42,8 </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%"> <div align="center">100,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">4 </div></td><td width="19%"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td width="13%"> <div align="center">Ciclismo </div></td><td width="5%"> <div align="center">1 </div></td><td width="5%"> <div align="center">3,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="10%"> <div align="center">28,5 </div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="10%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="19%"> <div align="center">5,3</div></td></tr> <tr> <td width="13%" height="7"> <div align="center">Lucha </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">2 </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">6,1 </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="8%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="12%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">2 </div></td><td width="19%" height="7"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="13%" height="7"> <div align="center">Judo </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">2 </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">6,1 </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">-</div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="8%" height="7"> <div align="center"></div></td><td width="12%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">2 </div></td><td width="19%" height="7"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="13%" height="7"> <div align="center">F&uacute;tbol </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">1 </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">3,0 </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">14,2</div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">-</div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="8%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="12%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">2 </div></td><td width="19%" height="7"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="13%" height="7"> <div align="center">Clavado </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">6,2</div></td><td width="8%" height="7"> <div align="center">-</div></td><td width="12%" height="7"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">1 </div></td><td width="19%" height="7"> <div align="center">1,7</div></td></tr> <tr> <td width="13%" height="7"> <div align="center">Total</div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">33 </div></td><td width="5%" height="7"> <div align="center">57,9 </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">7 </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">12,3</div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">16 </div></td><td width="10%" height="7"> <div align="center">28,1 </div></td><td width="8%" height="7"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%" height="7"> <div align="center">1,7 </div></td><td width="4%" height="7"> <div align="center">57 </div></td><td width="19%" height="7"> <div align="center">100,0</div></td></tr> </table> <p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Fuente: planilla de encuesta.</p> <p align="left">La valoraci&oacute;n de las fracturas faciales seg&uacute;n el deporte participante y el sitio anat&oacute;mico de la lesi&oacute;n facial (tabla 4) revel&oacute; que individualmente prevalecieron las fracturas de mand&iacute;bula (49,1 %), seguidas de la dentoalveolar (17,5 %) y la cigom&aacute;tica (10,5 %); sin embargo, las fracturas m&uacute;ltiples (12,3 %) fueron las terceras en incidencia. <br> </p> <p align="center">Tabla 4. Prevalencia de fracturas seg&uacute;n tipo y disciplina deportiva</p><table width="75%" border="1" align="center"> <tr> <td colspan="15"> <div align="center">Tipo de fractura </div></td></tr> <tr> <td rowspan="2" width="10%"> <div align="center">Disciplina deportiva</div></td><td colspan="2"> <div align="center">Nasomaxilar </div></td><td colspan="2"> <div align="center">M&uacute;ltiple </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Mand&iacute;bula </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Maxilar </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Cigoma </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Dentoalveolar </div></td><td colspan="2"> <div align="center">Total</div></td></tr> <tr> <td width="5%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="8%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="8%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="7%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="4%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="10%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="4%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="7%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="4%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="7%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="4%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="12%" height="19"> <div align="center">% </div></td><td width="4%" height="19"> <div align="center">No. </div></td><td width="6%" height="19"> <div align="center">%</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Pelota</div></td><td width="5%"> <div align="center">1 </div></td><td width="8%"> <div align="center">25,0 </div></td><td width="8%"> <div align="center">3</div></td><td width="7%"> <div align="center">42,8 </div></td><td width="4%"> <div align="center">4 </div></td><td width="10%"> <div align="center">14,2</div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">50,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="7%"> <div align="center">33,3</div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="12%"> <div align="center">20,0</div></td><td width="4%"> <div align="center">13 </div></td><td width="6%"> <div align="center">22,9</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Boxeo </div></td><td width="5%"> <div align="center">2 </div></td><td width="8%"> <div align="center">50,0 </div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">9 </div></td><td width="10%"> <div align="center">32,1</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">11 </div></td><td width="6%"> <div align="center">19,3</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <p align="center">Baloncesto </p></td><td width="5%"> <div align="center">1 </div></td><td width="8%"> <div align="center">25,0</div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="10%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">16,6 </div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="12%"> <div align="center">30,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="6%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Karate</div></td><td width="5%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="10%"> <div align="center">10,7 </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">50,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%"> <div align="center">10,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="6%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Softbol </div></td><td width="5%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">14,2 </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="10%"> <div align="center">7,1 </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">16,6</div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%"> <div align="center">10,0</div></td><td width="4%"> <div align="center">5 </div></td><td width="6%"> <div align="center">8,7</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Taekwondo </div></td><td width="5%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="10%"> <div align="center">10,7 </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%"> <div align="center">10,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">4 </div></td><td width="6%"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Motociclismo </div></td><td width="5%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">2 </div></td><td width="7%"> <div align="center">28,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%"> <div align="center">3,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">16,6</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">4 </div></td><td width="6%"> <div align="center">7,1</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Ciclismo </div></td><td width="5%"> <div align="center">-</div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">14,2</div></td><td width="4%"> <div align="center">1</div></td><td width="10%"> <div align="center">3,5</div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="7%"> <div align="center">16,6 </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">3 </div></td><td width="6%"> <div align="center">5,3</div></td></tr> <tr> <td width="10%" height="14"> <div align="center">F&uacute;tbol </div></td><td width="5%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="8%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="8%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="7%" height="14"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="14"> <div align="center">1</div></td><td width="10%" height="14"> <div align="center">3,5</div></td><td width="4%" height="14"> <div align="center">- </div></td><td width="7%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="4%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="7%" height="14"> <div align="center">-</div></td><td width="4%" height="14"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%" height="14"> <div align="center">10,0 </div></td><td width="4%" height="14"> <div align="center">2 </div></td><td width="6%" height="14"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Judo</div></td><td width="5%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="10%"> <div align="center">7,1 </div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="12%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="6%"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Lucha </div></td><td width="5%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="8%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%"> <div align="center">3,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">-</div></td><td width="7%"> <div align="center">-</div></td><td width="4%"> <div align="center">- </div></td><td width="7%"> <div align="center">- </div></td><td width="4%"> <div align="center">1 </div></td><td width="12%"> <div align="center">10,0 </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="6%"> <div align="center">3,5</div></td></tr> <tr> <td width="10%" height="26"> <div align="center">Clavado</div></td><td width="5%" height="26"> <div align="center">-</div></td><td width="8%" height="26"> <div align="center">-</div></td><td width="8%" height="26"> <div align="center">- </div></td><td width="7%" height="26"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="26"> <div align="center">1 </div></td><td width="10%" height="26"> <div align="center">3,5 </div></td><td width="4%" height="26"> <div align="center">- </div></td><td width="7%" height="26"> <div align="center">-</div></td><td width="4%" height="26"> <div align="center">-</div></td><td width="7%" height="26"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="26"> <div align="center">-</div></td><td width="12%" height="26"> <div align="center">- </div></td><td width="4%" height="26"> <div align="center">1 </div></td><td width="6%" height="26"> <div align="center">1,7</div></td></tr> <tr> <td width="10%"> <div align="center">Total </div></td><td width="5%"> <div align="center">4 </div></td><td width="8%"> <div align="center">7,1 </div></td><td width="8%"> <div align="center">7 </div></td><td width="7%"> <div align="center">12,3 </div></td><td width="4%"> <div align="center">28 </div></td><td width="10%"> <div align="center">49,1 </div></td><td width="4%"> <div align="center">2 </div></td><td width="7%"> <div align="center">3,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">6 </div></td><td width="7%"> <div align="center">10,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">10 </div></td><td width="12%"> <div align="center">17,5 </div></td><td width="4%"> <div align="center">57 </div></td><td width="6%"> <div align="center">100,0</div></td></tr> </table> <p>Las fracturas de mand&iacute;bula predominaron en el boxeo (32,1 %), la pelota (14,2 %), el karate y el taekwondo (10,7 %); o sea, en los deportes de combate. <br> <br> Por su parte, las fracturas dentoalveolares ocurrieron fundamentalmente en los jugadores de baloncesto (30,0 %) y b&eacute;isbol (20,0 %). </p><h4>Discusi&oacute;n</h4> <p>Aunque las fracturas maxilofaciales relacionadas con el deporte fueron menos observadas que las producidas por otras causas, el hallazgo de 6,2 % se corresponde con los valores de 6,0 y 15,2 % informados en Cuba 1 y varias partes del mundo. <span class="superscript">2-5</span> <br> <br> En esta serie, las fracturas predominaron en los deportes con pelotas (b&eacute;isbol, baloncesto y softbol) y en los de combate (boxeo y karate), pues los atletas que los practican, tienden a recibir fuertes golpes y ca&iacute;das, tanto en los entrenamientos como en las propias competencias. En Jap&oacute;n, los peloteros fueron los m&aacute;s afectados por estas lesiones, seguidos por los jugadores de rugby, los esquiadores y los futbolistas. <span class="superscript">5, 6</span> <br> <br> Seg&uacute;n <i>Frenquelli</i> y colaboradores, 3 el f&uacute;tbol provoc&oacute; el mayor n&uacute;mero de fracturas faciales en jugadores italianos (64,8 %); pero en los ingleses fueron el rugby, el crekket y el f&uacute;tbol, en ese orden. <span class="superscript">4</span> <br> <br> Estos resultados pudieran suscitar una interrogante: &iquest;qu&eacute; deporte es el causante de estas lesiones en cada pa&iacute;s? Todo parece indicar que depende del que sea m&aacute;s popular: en el nuestro, por ejemplo, el b&eacute;isbol y el boxeo son los que m&aacute;s afectan a los j&oacute;venes, pues suelen ser los hist&oacute;ricamente preferidos por ellos. <br> <br> <i>Seguin</i> y colaboradores,<span class="superscript">2</span> dividieron las causas de los accidentes deportivos en 3 grandes grupos, clasificaci&oacute;n que se emple&oacute; igualmente en este estudio. El impacto contra otro deportista fue la m&aacute;s frecuente de todas en las fracturas encontradas. <br> <br> En esta casu&iacute;stica, las fracturas relacionadas con el deporte inclu&iacute;an la mand&iacute;bula, el proceso dentoalveolar y el cigoma como sitios aislados de dichas lesiones; hallazgos que coinciden con los de otros autores,<span class="superscript"> 6-8</span> pero no as&iacute; con los obtenidos nacionalmente,<span class="superscript">1</span> lo cual pudiera explicarse por el hecho de que en nuestro servicio las fracturas nasales puras son tratadas ambulatoriamente en el Departamento de Emergencia. <br> <br> En las fracturas de mand&iacute;bula, la regi&oacute;n m&aacute;s da&ntilde;ada fue el &aacute;ngulo, asociada con terceros molares retenidos y fundamentalmente en atletas que practicaban deportes de combate. Tal situaci&oacute;n permite sugerir la remoci&oacute;n profil&aacute;ctica de los terceros molares, con la finalidad de minimizar los riesgos del atleta al sostener este tipo de fractura. <br> <br> Es importante precisar cu&aacute;ndo el atleta puede incorporarse al deporte activo despu&eacute;s del tratamiento inicial de la fractura, especialmente si est&aacute; incluido en la pir&aacute;mide de alto rendimiento. La total ausencia de participaci&oacute;n directa en la competencia oscil&oacute; entre 9 y 15 semanas despu&eacute;s haberles retirado la fijaci&oacute;n maxilomandibular (fracturas de mand&iacute;bula, incluido el c&oacute;ndilo; de Le Fort y dentoalveolares), lo cual dependi&oacute; de las caracter&iacute;sticas clinicorradiogr&aacute;ficas de la fractura, el m&eacute;todo terap&eacute;utico aplicado, la edad de los pacientes y el deporte que practicaban. No obstante, el tiempo podr&iacute;a haber sido m&aacute;s corto si se hubiesen empleado procederes de fijaci&oacute;n r&iacute;gida (AO/ASIF) con electroestimulaci&oacute;n en el callo &oacute;seo. <br> <br> La prevenci&oacute;n de las fracturas faciales relacionadas con el deporte no es muy compleja y se han ido creando mecanismos y medios para su perfeccionamiento. Recientemente, protectores faciales y de la boca han mostrado ser de gran efectividad para precaverlas. 8 En los casos de fracturas producidas por contacto, la primera causa fue siempre el resultado de un golpe propinado por otro atleta.</p><h4>Agradecimientos</h4> <p>Al residente de 3er. A&ntilde;o de Cirug&iacute;a Maxilofacial <i>Jos&eacute; Jard&oacute;n Caballero</i>, por su valiosa participaci&oacute;n en este trabajo.</p><h4>Summary</h4> <p>A descriptive cross-sectional research study was made on 57 patients with facial fractures suffered during sporting activities. These patients had been seen by the Maxillofacial Surgery Service of &quot;Saturnino Lara&quot; provincial hospital in Santiago de Cuba from 1992 to 1996 and this type of lesions represented 6.2% of the fractures treated in this period of time. These lesions were more prevailing in athletes who mainly played ball sports, boxing, basketball, karate and softball. The collision with another sportsman was the most frequent injure mechanism fundamentally fight and ball sports. Dentoalveolar and zygomatic mandibular fractures were the predominant fracture patterns. Therapeutical procedures applied to these patients did not differ significantly from that followed in other types of lesions. Sports practicing interruption ranged from 9 to 15 weeks after the initial treatment. Regarding high performance athletes that get injured, it is necessary to set standards for their rehabilitation process to help in taking decisions as to their re-incorporation to sports practice and competition.</p> <p> <br> <i>Subject headings</i>: ATHLETIC INJURIES; ZYGOMATIC FRACTURES; MANDIBULAR FRACTURES; EPIDEMIOLOGY, DESCRIPTIVE; CROSS SECTIONAL STUDIES. </p><h4>Referencias bibliogr&aacute;ficas</h4> <!-- ref --><P> 1. Quintana D&iacute;az IC, Giralt L&oacute;pez B. Incidencia de fracturas maxilofaciales relacionadas con el deporte. Rev Cubana Estomatol 1996;33(2):87-90. <br> </P> <!-- ref --><P> 2. Seguin P, Bezait IL, Bezait JL, Breton P. Sports et traumatologie maxillo-faciale: aspects etiologiques et cliniques a propos de 46 cas-mesure de prevention. Rev Stomatol Cher Maxillofac 2000;101(10):876-84. <br> </P> <!-- ref --><P> 3. Frenquelli A, Ruscito P, Bicciollo G. Head and neek trauma in sporting activities. J Craniomaxillofac Surg 1999;21(2):178-84. <br> </P> <!-- ref --><P> 4. Hill CM, Crosher RF, Mason DA. Dental and facial injuries fallowing sport accidents: a study of 130 cases. Br J Oral Maxillofac Surg 1995;33(3):263-9. <br> </P> <!-- ref --><P> 5. Sawaki Y, Nazuse F, Ueda M. A clinical study of sports-related maxillofacial fractures. J Jpn Stomatol Soc 1999;48(5):543-51. <br> </P> <!-- ref --><P> 6. Tanaka N, Hayaski S, Amagasa T, Kohama G. Maxillofacial fractures sustained during sports. J Oral Maxillofac Surg 1996;54(7):715-9. <br> </P> <!-- ref --><P> 7. Tanaka N, Tomitsuka K, Shianoya K. A etiology of maxillofacial fracture. Br J Oral Maxillofac Sur 1999;37(1):19-25. <br> </P> <!-- ref --><P> 8. Garon MW, Merkle AW. Mouth protectors and oral trauma. A study of adolescent foot players. JADA 1999;125(5):663-9.<p>Recibido: 22 de septiembre de 2003. Aprobado: 9 de diciembre de 2003. <br> Dr. <i>Jos&eacute; Manuel D&iacute;az Fern&aacute;ndez</i>. Calle Independencia No. 125, entre 4ta y Avenida de C&eacute;spedes, Reparto Sue&ntilde;o, Santiago de Cuba C&oacute;digo Postal 90900, Cuba. </p> <p> <a href="%B7cargo"><b><span class="superscript">1</span></b> Especialista de II Grado en Cirug&iacute;a Maxilofacial. Profesor Auxiliar. <br> <span class="superscript"><b>2</b></span> Especialista de I Grado en Cirug&iacute;a Maxilofacial. Instructor. <br> <span class="superscript"><b>3</b></span> Especialista de I Grado en Cirug&iacute;a Maxilofacial. Profesor Asistente.</a><a name="autor"></a> </p>

References

  • 1
    Quintana Díaz, IC
    Giralt López, B
      Incidencia de fracturas maxilofaciales relacionadas con el deporte Rev Cubana Estomatol 1996 33 2 2 87-90
  • 2
    Seguin, P
    Bezait, IL
    Bezait, JL
    Breton, P
      Sports et traumatologie maxillo-faciale: aspects etiologiques et cliniques a propos de 46 cas-mesure de prevention Rev Stomatol Cher Maxillofac 2000 101 10 10 876-84
  • 3
    Frenquelli, A
    Ruscito, P
    Bicciollo, G
      Head and neek trauma in sporting activities J Craniomaxillofac Surg 1999 21 2 2 178-84
  • 4
    Hill, CM
    Crosher, RF
    Mason, DA
      Dental and facial injuries fallowing sport accidents: a study of 130 cases Br J Oral Maxillofac Surg 1995 33 3 3 263-9
  • 5
    Sawaki, Y
    Nazuse, F
    Ueda, M
      A clinical study of sports-related maxillofacial fractures J Jpn Stomatol Soc 1999 48 5 5 543-51
  • 6
    Tanaka, N
    Hayaski, S
    Amagasa, T
    Kohama, G
      Maxillofacial fractures sustained during sports J Oral Maxillofac Surg 1996 54 7 7 715-9
  • 7
    Tanaka, N
    Tomitsuka, K
    Shianoya, K
      A etiology of maxillofacial fracture Br J Oral Maxillofac Sur 1999 37 1 1 19-25
  • 8
    Garon, MW
    Merkle, AW
      Mouth protectors and oral trauma: A study of adolescent foot players JADA 1999 125 5 5 663-9
History: